Na temat pracy misyjnej prowadzonej w XVI wieku w Meksyku, jak wszyscy wiemy, znajduje się obszerna bibliografia. Jednak ta ogromna kolekcja, pomimo wysokiego poziomu stypendium i autentycznej inspiracji ewangelicznej, która charakteryzuje większość dzieł, cierpi na ograniczenie, którego trudno byłoby uniknąć: są pisane przez samych misjonarzy.
Na próżno szukalibyśmy w nich wersji milionów tubylców Meksyku, którzy byli przedmiotem tej gigantycznej kampanii chrystianizacji. Dlatego każda rekonstrukcja „duchowego odrodzenia”, oparta na dostępnych źródłach, będzie zawsze fragmentaryczną relacją, łącznie z tym szkicem. Jak pierwsze pokolenia misjonarzy postrzegały swoje wyniki? Jakie były motywy, które ich zdaniem inspirowały ich i jak nimi kierowały? Odpowiedź można znaleźć w traktatach i opiniach, które pisali w XVI wieku i na całym terytorium obecnej Republiki Meksykańskiej. Na ich podstawie w XX wieku wykonano kilka cennych opracowań interpretacyjnych, wśród których wyróżniają się prace Roberta Ricarda (pierwsze wydanie 1947), Pedro Borgesa (1960), Lino Gómeza Canedo (1972), José María Kobayashiego (1974). ), Daniel Ulloa (1977) i Christien Duvergier (1993).
Dzięki tej obfitej literaturze postacie takie jak Pedro de Gante, Bernardino de Sahagún, Bartolomé de Las Casas, Motolinía, Vasco de Quiroga i inni nie są obce większości czytanych Meksykanów. Z tego powodu zdecydowałem się przedstawić dwie z wielu postaci, których życie i dzieło pozostawiono w ciemności, ale warto uratować je od zapomnienia: augustianina Guillermo de Santa María i dominikanin Pedro Lorenzo de la Nada. Jednak zanim o nich opowiemy, wygodnie jest podsumować główne osie tego bardzo osobliwego przedsięwzięcia, jakim była ewangelizacja w XVI wieku.
Pierwszym punktem, co do którego wszyscy misjonarze byli zgodni, była potrzeba „… wykorzenienia gaju występków przed zasadzeniem drzew cnót…”, jak głosi katechizm dominikański. Każdy zwyczaj, który nie godził się z chrześcijaństwem, był uważany za wroga wiary i dlatego podlegał zniszczeniu. Wytępienie charakteryzowało się sztywnością i publiczną inscenizacją. Być może najbardziej znanym przypadkiem była uroczysta ceremonia zaaranżowana przez biskupa Diego de Landa w Maní Jucatán, 12 lipca 1562 r. Tam wielu winnych zbrodni „bałwochwalstwa” zostało surowo ukaranych, a wielu nadal bardzo bardzo. największy ze świętych obiektów i starożytne kodeksy wrzucone w ogień ogromnego ogniska.
Gdy zakończyła się pierwsza faza kulturowego „cięcia grobu”, przyszedł czas na nauczanie tubylców wiary chrześcijańskiej i kongregacji w stylu hiszpańskim, jedynego sposobu życia uważanego przez zdobywców za cywilizowany. Był to zestaw strategii, które jezuita misjonarz z Baja California określił później jako „sztukę sztuki”. Miał kilka kroków, zaczynając od „sprowadzenia do miasta” tubylców, którzy żyli w rozproszeniu. Sama indoktrynacja została przeprowadzona z mistycznej wizji, która utożsamiała misjonarzy z apostołami, a ludność tubylczą ze wspólnotą wczesnych chrześcijan. Ponieważ wielu dorosłych było niechętnych do nawrócenia, instrukcja skupiała się na dzieciach i młodzieży, ponieważ byli jak „czysty łupek i miękki wosk”, na którym ich nauczyciele mogli z łatwością drukować chrześcijańskie ideały.
Nie należy zapominać, że ewangelizacja nie ograniczała się do osób stricte religijnych, ale obejmowała wszystkie poziomy życia. Była to prawdziwa praca cywilizacyjna, w której ośrodkami nauczania były atria kościołów dla wszystkich i szkoły klasztorne dla starannie dobranych grup młodzieżowych. Żadna artystyczna ani artystyczna manifestacja nie była obca tej gigantycznej kampanii instruktażowej: listy, muzyka, śpiew, teatr, malarstwo, rzeźba, architektura, rolnictwo, urbanizacja, organizacja społeczna, handel i tak dalej. Rezultatem była transformacja kulturowa, która nie ma sobie równych w historii ludzkości, ze względu na głębokość, jaką osiągnęła i krótki czas, jaki zajęła.
Warto podkreślić, że był to kościół misyjny, czyli niezainstalowany jeszcze solidnie i utożsamiany z systemem kolonialnym. Bracia nie byli jeszcze wiejskimi kapłanami i zarządcami bogatych dóbr. Wciąż były to czasy wielkiej mobilności, zarówno duchowej, jak i fizycznej. Był to czas pierwszej rady meksykańskiej, podczas której kwestionowano niewolnictwo, pracę przymusową, encomienda, brudną wojnę z Indianami zwanymi barbarzyńcami i inne palące problemy tej chwili. To właśnie w opisanej wcześniej sferze społecznej i kulturalnej umiejscowione są występy braci szczególnej rangi, pierwszego augustianina, drugiego dominikanina: Fraya Guillermo de Santa María i Fraya Pedro Lorenzo de la Nada, których curricula vitae przedstawiamy.
FRIAR GUILLERMO DE SANTA MARÍA, O.S.A.
Pochodzący z Talavera de la Reina, prowincji Toledo, Fray Guillermo miał wyjątkowo niespokojny temperament. Prawdopodobnie studiował na Uniwersytecie w Salamance, przed lub po przyjęciu habitu augustianów pod nazwiskiem Fray Francisco Asaldo. Uciekł ze swojego klasztoru, aby wyruszyć do Nowej Hiszpanii, gdzie musiał być już w 1541 roku, ponieważ brał udział w wojnie z Jalisco. W tym roku ponownie przyjął habit, teraz pod imieniem Guillermo de Talavera. Jak mówi kronikarz jego zakonu, „nie zadowalając się tym, że uciekł z Hiszpanii, uciekł też z tej prowincji, wracając do Hiszpanii, ale ponieważ Bóg ustalił dobre miejsce pobytu swego sługi, sprowadził go po raz drugi do tego królestwa, aby Niech osiągnie szczęśliwy koniec, jaki miał ”.
Rzeczywiście, w Meksyku, około 1547 roku, ponownie zmienił nazwisko, nazywając się teraz Fray Guillermo de Santa María. Odwrócił także swoje życie: z niespokojnego i bezcelowego wpływu uczynił ostatni krok do ponad dwudziestoletniej służby poświęconej nawróceniu Indian Chichimeca, z pogranicza wojennego, które znajdowało się wówczas na północy prowincji Michoacán. . Mieszkając w klasztorze Huango, założył w 1555 r. Miasto Pénjamo, gdzie po raz pierwszy zastosował swoją misyjną strategię: stworzyć mieszane osady spokojnych Tarascanów i zbuntowanych Chichimecas. Powtórzył ten sam schemat, zakładając miasto San Francisco w dolinie o tej samej nazwie, niedaleko miasta San Felipe, jego nowej rezydencji po Huango. W 1580 r. Opuścił granicę Chichimeca, kiedy został mianowany przeorem klasztoru Zirosto w Michoacán. Tam prawdopodobnie zmarł w 1585 r., Aby nie być świadkiem niepowodzenia swego dzieła pacyfikacji z powodu powrotu częściowo zredukowanych Chichimecas do niesubordynowanego życia, które wcześniej prowadzili.
Fray Guillermo jest najlepiej zapamiętany dzięki traktatowi napisanemu w 1574 r. W sprawie legalności wojny, którą rząd kolonialny prowadził przeciwko Chichimecas. Szacunek, jakim obdarzał niesubordynowanego, skłonił Fraya Guillermo do umieszczenia w swoim piśmie kilku stron poświęconych „ich zwyczajom i stylowi życia, abyśmy, gdybyśmy wiedzieli lepiej, mogli zobaczyć i zrozumieć sprawiedliwość wojny, która była i jest prowadzona przeciwko nim. ”, Jak mówi w pierwszym akapicie swojej pracy. Rzeczywiście, nasz brat augustianin zasadniczo zgodził się z hiszpańską ofensywą przeciwko barbarzyńskim Indianom, ale nie ze sposobem, w jaki została przeprowadzona, ponieważ była ona bardzo bliska temu, co obecnie znamy jako „brudną wojnę”. ”.
Oto, na koniec tej krótkiej prezentacji, opis całkowitego braku etyki, który charakteryzował zachowanie Hiszpanów w ich kontaktach z buntowniczymi Indianami z północy: „łamanie obietnicy pokoju i przebaczenia, którą im dano ustnie i że obiecano im na piśmie, że naruszają immunitet ambasadorów, którzy przybywają w pokoju, lub zasadzają się na nich, wzywając religię chrześcijańską jako przynętę i mówiąc im, aby gromadzili się w miastach, aby żyć cicho i tam ich urzekają lub proszą, aby im dali ludzi i pomagać przeciw innym Indianom i oddawać się aresztowaniu tych, którzy przychodzą z pomocą i czynią z nich niewolników, a wszystko to uczynili przeciwko Chichimecas ”.
FRIAR PEDRO LORENZO DE LA NADA, O. P.
W tych samych latach, ale na drugim końcu Nowej Hiszpanii, w granicach Tabasco i Chiapas, inny misjonarz również był oddany redukcji z niesubordynowanymi Indianami na wojennej granicy. Fray Pedro Lorenzo, nazywając się Out of Nothing, przybył z Hiszpanii około 1560 roku przez Gwatemalę. Po krótkim pobycie w klasztorze Ciudad Real (obecny San Cristóbal de Las Casas), pracował z niektórymi ze swoich towarzyszy w prowincji Los Zendales, regionie graniczącym z dżunglą Lacandon, będącym wówczas terytorium kilku nieposłusznych narodów Majów. Mówią Chol i Tzeltal. Wkrótce dał się poznać jako wyjątkowy misjonarz. Oprócz tego, że był doskonałym kaznodzieją i niezwykłym „językiem” (opanował co najmniej cztery języki Majów), wykazał się szczególnym talentem jako architekt redukcji. Yajalón, Ocosingo, Bachajón, Tila, Tumbala i Palenque zawdzięczają mu swój fundament lub przynajmniej to, co uważa się za ich ostateczną strukturę.
Równie niespokojny jak jego kolega Fray Guillermo udał się na poszukiwanie zbuntowanych Indian z El Petén Guatemala i El Lacandón Chiapaneco, aby przekonać ich do zamiany niepodległości na spokojne życie w kolonialnym mieście. Udało się to z Pochutlasami, pierwotnymi mieszkańcami doliny Ocosingo, ale zawiodło z powodu nieustępliwości Lacandones i oddalenia osad Itza. Z nieznanych powodów uciekł z klasztoru Ciudad Real i zniknął w dżungli w drodze do Tabasco. Możliwe, że jego decyzja miała związek z porozumieniem, które kapituła prowincjalna dominikanów zawarła w Cobán w 1558 r., Na rzecz interwencji zbrojnej przeciwko Lacandones, którzy niedawno wymordowali kilku braci. Od tego momentu Fray Pedro był uważany przez swoich religijnych braci za „obcy ich religii” i jego imię przestało pojawiać się w kronikach zakonu.
Poszukiwany przez sądy Świętej Inkwizycji i Audiencia Gwatemali, ale chroniony przez Indian Zendale i El Lacandón, Fray Pedro uczynił miasto Palenque swoim centrum działalności duszpasterskiej. Udało mu się przekonać biskupa Jukatanu Diego de Landa o swoich dobrych intencjach i dzięki temu franciszkańskiemu wsparciu mógł kontynuować dzieło ewangelizacyjne, teraz w prowincjach Tabasco Los Ríos i Los Zahuatanes, należących do kościelnej jurysdykcji Jukatanu. Tam znowu miała poważne problemy, tym razem z władzami cywilnymi, z powodu zdecydowanej obrony miejscowych kobiet przed przymusową pracą na hiszpańskich farmach. Jego oburzenie doprowadziło do ekskomunikowania winnych i domagania się wzorowej kary od Inkwizycji, tej samej instytucji, która prześladowała go kilka lat wcześniej.
Taki był podziw Indian Tzeltal, Chole i Chontal dla jego osoby, że po jego śmierci w 1580 roku zaczęli czcić go jako świętego. Pod koniec XVIII wieku proboszcz miasta Yajalón zebrał ustną tradycję, która krążyła wokół Fray Pedro Lorenzo i skomponował pięć wierszy, które celebrują przypisywane mu cuda: wykonawszy wiosnę ze skały, uderzając ją swoją laską ; odprawianie mszy w trzech różnych miejscach w tym samym czasie; przemieniając nieuczciwie zdobyte monety w krople krwi w rękach tyrana sędziego; itp. Kiedy w 1840 r. Amerykański odkrywca John Lloyd Stephens odwiedził Palenque, dowiedział się, że Indianie z tego miasta nadal czczą pamięć Ojca Świętego i nadal zachowali jego strój jako świętą relikwię. Próbował to zobaczyć, ale z powodu nieufności Hindusów „nie mogłem zmusić ich, żeby mnie tego nauczyli” - napisał rok później w swojej słynnej książce „Incydenty podróży w Ameryce Środkowej, Chiapas i Jukatanie”.
Guillermo de Santa María i Pedro Lorenzo de la Nada to dwaj hiszpańscy misjonarze, którzy to, co najlepsze w swoim życiu, poświęcili ewangelizacji niesubordynowanych Indian, którzy żyli na wojennej granicy, która w latach 1560-1580 ograniczyła skolonizowaną przez Hiszpanów przestrzeń. północ i południe. Próbowali też dać im to, co inni misjonarze ofiarowali rdzennej ludności meksykańskich wyżyn i to, co Vasco de Quiroga nazwał „jałmużną ognia i chleba”. Pamięć o jego porodzie jest godna uratowania dla Meksykanów XX wieku. Niech tak będzie.
