Henestrosa, symboliczna postać literatury meksykańskiej i autorka „Ludzi, którzy rozproszyli taniec”, przeżyła ponad 100 lat, a jego twórczość jest niezniszczalna.
Niemal stuletnia twarz pisarza Andrésa Henestrosy spokojnie wygląda na ekranie kamery wideo. Dręczony beznadziejnymi dolegliwościami leży w czerwonym hamaku na podwórku swojego domu na obrzeżach Oaxaca, w miejscowości Tlacochahuaya. Kampanie kościelne rozbrzmiewają jak tkana zasłona metalicznych dźwięków. W ciszy Don Andrés obserwuje dokumentalistę Jimenę Perzabal, jak zajmuje się układaniem rzeczy na ich miejscu i ostrzeganiem członków zespołu nagrywającego o Przygoda w Meksyku, który przeniósł się tutaj, aby uzyskać nieoczekiwany portret autora książki Mężczyźni, którzy rozproszyli taniec. Nie jest łatwo postawić przed obiektywem aparatu mędrca cierpiącego na głuchotę, chwilami zdesperowanego z powodu starych i beznadziejnych dolegliwości.
Na tarasie nie ma zniechęcenia, bo panuje przekonanie o byciu z duszą nierozerwalnie związane z krajobrazem, legendą, tradycją starożytną. Któż mógłby w to wątpić, ten starzec urodzony w 1906 roku w XIX wieku jest rzeczywiście jednym z tych rzadkich przykładów, w których ludzkość bezczasowo łączy się z legendami, językami starożytnego Meksyku i niepamiętną kulturą Zapoteków.
Bez pełnego zrozumienia tego, co się wokół niego dzieje, Don Andrés nie opiera się już pokusie mówienia, ponieważ jego zadaniem jest mówić, pisać i układać słowa w powietrze. „Człowiek nigdy nie może żyć bez wyjaśnienia zjawisk, wydarzeń i działań, które miały miejsce wokół niego, właśnie z tego uporu wyrasta historia”.
MIĘDZY HISTORIAMI
Krzyki grupy pijarów przerywają ciszę skromnego patio parafii miasta Tlacochahuaya. Siedząc na małym krześle, Don Andrés zwraca się do chłopców i dziewcząt, którzy czytają jedną z legend zawartych w The Men Who Dispersed the Dance. Między jedną a drugą historią i mając jak milczący świadek fontannę i bujne drzewo, weteran opowiadania przypomina swoim rozmówcom: „Jako dziecko słyszałem te historie w różnych językach regionu, moi wujkowie, moi krewni, opowiadali mi je: mieszkańców miasta. Kiedy skończyłem dwadzieścia lat, pisałem je z wielkim entuzjazmem, niemal gorączkowo ”.
Henestrosa przypomina przed kamerą moment, w którym jego nauczyciel socjologii Antonio Caso zasugerował, aby napisał ustnie mity, legendy i bajki. Był kwiecień 1927 r., Kiedy młody student, wysłany niedawno do stolicy kraju, wyruszył przy wsparciu swoich opiekunów José Vasconcelosa i Antoniety Rivas Mercado. Nie wyobrażając sobie tego, przyszły poeta, narrator, eseista, mówca i historyk położył podwaliny pod opublikowaną w 1929 roku książkę Mężczyźni, którzy rozproszyli taniec. . Były to historie, które miałem w pamięci, ale opowiadane przez dorosłych i starców z miast, mówiłem wyłącznie miejscowymi językami do 15 roku życia, kiedy przeprowadziłem się do Mexico City ”.
Starszy pisarz, skupiony na swoich myślach i wspomnieniach, patrzy prosto przed siebie, nie dbając o podążającą za nim kamera wideo. Chwilę wcześniej, w jednym z transferów, Don Andrés nalegał przed nieznajomymi, którzy śledzili jego słowa z przesadną uwagą. „Szkoda, że nie urodziłem się sto lat wcześniej, kiedy tradycja była bogata, a rdzenne języki pełne życia, opowieści, legend, mitów. Kiedy się urodziłem, wiele rzeczy zostało zapomnianych, wymazano je z pamięci moich rodziców i dziadków. Ledwo udało mi się uratować małą część tego bogatego dziedzictwa, na które składają się mityczne postacie, ludzie z gliny i olbrzymy zrodzeni z ziemi ”.
BAJARZ
Francisco Toledo, przyjaciel malarza Rufino Tamayo, opowiada o Henestrosie. „Lubię Andrésa, gawędziarza w swoim ojczystym języku, nikt tak jak on nie mówi w Zapoteku tak czystym i tak pięknym, że szkoda, że nigdy nie został nagrany”. Życie Henestrosy i Toledo idzie w parze na wiele sposobów, ponieważ obaj są wielkimi promotorami kultury Oaxaca. Don Andrés podarował swoją bibliotekę miastu Oaxaca. Malarz Juchiteco, przywiązany do ducha założycieli dominikanów, sprzyjał powstawaniu muzeów, szkół grafiki, sztuki, warsztatów papierniczych oraz obronie i odzyskiwaniu dóbr historycznego dziedzictwa swojej ziemi. Henestrosa i Toledo na różne sposoby przeciwstawiają się zniekształcaniu autentycznego oblicza grup etnicznych, kolorów i tradycji Oaxaca.
ŚLADAMI DONA ANDRÉSA
Członkowie The Adventure of Mexico, Ximena Perzabal i Juchiteco malarz Damián Flores, zmierzają w kierunku jednego z najbardziej charakterystycznych miast przesmyku Tehuantepec: Juchitán. Tam z zadziwiającym wzrokiem zapiszą, co pisarz powiedział o ludzkim krajobrazie i utrwalonym przez XIX-wiecznych podróżników tak znamienitych jak Abbe Esteban Brasseur de Bourbourg. Złe języki mówią, że uparty podróżnik został ujarzmiony pięknem Juchitecas i Tehuanas. Wiele dziesięcioleci później sam Henestrosa popiera to, co ustalił Brasseur: „W Juchitán i prawie w całym Tehuantepec kobiety rządzą. Kobieta w Zapotecu oznacza sianie, dlatego upierałem się, że rolnictwo to kobiecy wynalazek. Od dzieciństwa babcie i matki uczą nas, że rządzą kobiety. Dlatego zawsze radzę swoim rodakom, że tylko głupcy walczą z kobietami, bo - przynajmniej w Przesmyku Tehuantepec - zawsze mają rację ”.
W dokumencie poświęconym Don Andrésowi nie zabrakło dziecięcych muzyków, którzy wprawiają w drgania skorupy żółwia, ożywiając w ten sposób melodie z wydartymi z ziemi tysiącletnimi dźwiękami. Scena przypomina słowa autora, gdy w The Men Who Dispersed the Dance napisał, że jako dziecko przemierzył wiele mil wzdłuż plaży, spodziewając się ujrzeć morską syrenę. Jednak ze względu na brak cnoty lub świętości chłopiec Henestrosa widział tylko kwiat figowy i boga wiatru i na szczęście przez prawie sto lat nigdy o nich nie zapomniał.
